Overdenking ds. Van der Wel zondag 2 mei

Preek n.a.v. Deut. 4, 32-40 en Johannes 15, 1-8.

Gemeente van Jezus Christus,

Bij een eerste oppervlakkige lezing van de teksten, dacht ik: mooie bemoedigende woorden. Een hele wereld licht voor mij op in dat beeld van de wijnstok. Ik zie mezelf al zitten, ergens in het vroege najaar, op een plek waar de zon nog volop schijnt. Boven mij een dak van wijnstokken vol met prachtige druiven. Ik zit er in de schaduw onder. Een lange tafel met vrolijk lachende mensen om mij heen. Iedereen die mij lief is, is aangeschoven. Schalen worden doorgegeven, glazen gevuld, verhalen verteld. Het leven is goed, zo is het bedoeld.

Alle verhalen over wijngaarden in de bijbel resoneren wanneer Jezus zichzelf de wijnstok noemt. Het gaat hier over het goede leven, over wijn die fonkelt in de glazen, over feest, over een toekomst waarin mensen veilig en geborgen zijn. En ik heb geen enkele moeite dat beeld voor ogen te halen.

De meelezers verging het echter heel anders. Zij struikelden over het verbranden van de takken en over volkeren die verdreven worden om ruimte te maken voor Israël. Helemaal geen bemoedigende teksten dus, maar eerder vragen en een ongemakkelijk gevoel. Zijn wij als gelovigen dan zo veel beter dan de anderen? Heeft God geen oog voor wie anders zijn? Dit kan toch niet waar zijn!

Mijn droombeeld wordt wreed verstoord, maar ik wordt gelijk uitgedaagd de teksten opnieuw te lezen, met deze opmerkingen in mijn achterhoofd. Ik kijk eerst met u naar Deuteronomium en vervolgens naar de tekst uit het Johannesevangelie. Waarna ik toch een lans zal breken voor het bemoedigende karakter van de tekst.

Het boek Deuteronomium opent met een lange rede die Mozes houdt, veertig jaar na het overhaaste vertrek uit Egypte. Hij maakt als het ware de balans op. In het slotakkoord klinkt het nog één keer: hoe het volk bevrijd werd uit de slavernij en een weg vond door de woestijn naar nieuw land. Overal ziet Mozes vernietigende goden om zich heen. Goden die mensen tot slavernij dwingen, die hen klein en machteloos maken. Hoe anders is de God van Israël. In vuur en wolk kwam hij hen rakelings nabij, maar vernietigde hen niet, hij beschermde en behoedde zijn mensen. Hij gaf hun de Thora als regel ten leven en behoud van de vrijheid. Mozes richt zich hier tot zijn eigen mensen, nog steeds onderweg na jaren in de woestijn. Hij kijkt terug op wat is geweest en richt hun blik op de toekomst. Op dat land waar ze veilig kunnen wonen. Alles en allen die hen bedreigen zijn vergaan. Hij spreekt tegenover slaven, die vrijheid krijgen, tegen vervolgden, die veilig zijn, tegen kwetsbare mensen, die opademen, ruimte krijgen. Herkenbaar voor eenieder die zich in het leven bedreigd heeft gevoeld door anderen. In deze dagen van het herdenken van de oorlog en de bevrijding, waarin menigeen verlangde naar leven en toekomst geen vreemd gevoel. Bevrijd ons van onze bezetter. De focus ligt bij Mozes volledig op het bevrijdend handelen van God, op de ademruimte die hij schept voor een kwetsbaar volk.

Jezus spreekt in het evangelie van Johannes tot zeven keer toe: ik ben. De eerste keer zegt hij: ik ben het brood des levens. En nu, de zevende keer, zegt hij: Ik ben de wijnstok. Jezus als brood en wijn voor ons. In deze gelijkenis nodigt hij ons uit onze plaats te bepalen. Hoe verhoud jij je tot mij? Wat is jouw plek in het verhaal?

De symboliek ligt voor het oprapen. De wijngaard is van de wijngaardenier, van God zelf, zijn volk is de wijngaard. In de hele bijbel wordt dit beeld opgeroepen. Een wijngaard is een bewerkelijke tuin. Er moet gesnoeid, gesproeid, onkruid gewied en met veel aandacht worden gewerkt. De profeten beschrijven de wijngaard altijd als teken van Gods koninkrijk, als ieder mens mag zitten onder zijn wijnrank en de vruchten van zijn werk zelf mag plukken. Waar de leiders van het volk er een potje van maken, worden ze beschuldigd van het vernietigen van de wijngaard.

Jezus neemt dat beeld hier opnieuw op. Ik ben de wijnstok en jullie zijn de ranken. Hij spreekt hier tegen zijn leerlingen, zijn meest verbonden mensen. Die hem overigens straks stuk voor stuk zullen verraden, maar dat terzijde. Zo verbonden zijn we aan elkaar, lijkt hij te zeggen, als de wijnstok en haar ranken. Zoals iedereen die iets weet van tuinieren moet je om die verbondenheid te bewaren soms snoeien en zijn er ook takken die je gewoon moet weghalen, omdat ze geen vrucht dragen. Wanneer je deze tekst ziet als een onderscheid tussen gelovigen en ongelovigen, maak je de woorden onschadelijk. Alsof wij altijd aan de gelovige kant staan en anderen niet. Alsof het duidelijk is wat geloven nu precies inhoudt en wie de ranken zijn en wie de dorre takken. Alsof die scheiding zou liggen tussen mensen en niet in onszelf. Gaat het bij geloven om het aanvaarden van een set waarheden? Of misschien om iets heel anders, om vrucht dragen. En wat is dat dan vrucht dragen?

Jezus spreekt over de schouders van zijn leerlingen ons aan. Hij laat zien hoe verbonden we met hem en in hem met God zijn. De ranken worden gedragen door de wijnstok. We mogen ons geborgen voelen. We staan er niet alleen voor. Maar tegelijkertijd worden ons de ogen geopend. Waar draag jij vrucht? Waar verlies jij je aandacht aan zaken die niet belangrijk zijn? Waar weet jij je verbonden aan anderen? En mag die verbondenheid ook pijn doen? Zou het zo kunnen zijn dat wanneer we ons verbinden aan anderen er ook gesnoeid moet worden? Misschien moeten er ook takken worden weggedaan en verbrand. Durven we los te laten wat ons klein maakt, wat ons verhinderd ons te verbinden aan God en mensen? Misschien moeten onze vooroordelen aangepakt worden, waarmee we in een ogenblik onze naaste oordelen en veroordelen. Of misschien moet ons ongeduld wel weggesnoeid en verbrand worden, als we onredelijk veel van een ander verwachten. Misschien moeten we onze angst laten varen, om het verdriet van de ander in ons leven toe te laten en eraan te slijten. Misschien moet de mildheid wel groeien, een mildheid die maakt dat we anderen zien door de ogen van Jezus, in alle kwetsbaarheid als kinderen van de Eeuwige.

Ik vermoed dat we allemaal wel weten waar wat snoeien goed voor ons is en waar we misschien afscheid zullen moeten nemen van wat ons hindert ons te verbinden aan God en mensen. Dat zal voor eenieder van ons anders zijn, en in elke levensfase weer anders zijn.

De dichtregel van Ellen Warmond bij het beeld van mijn nog kale wijnrank in de regen zegt het zo mooi:

Ieder takje dat je ooit

vergat te snoeien

wordt oerwoud dat je overwoekert

Als je vrij wil zijn, zul je keuzes moeten maken. Los moeten laten wat die vrijheid bedreigt en vernietigd. Het oordeel over wat er gesnoeid of weggegooid moet worden is gelukkig niet aan ons. Daar zorgt de wijngaardenier zelf voor. Maar een beeld wil ik graag aan u meegeven. Wij, mensenkinderen, zijn de ranken. Die ranken worden gedragen door de wijnstok. Vervolgens mogen die ranken vrucht dragen. In die dubbele verbondenheid mogen we leven. Verbonden aan de wijnstok die ons laat zien wie de wijngaardenier is. En verbonden aan wie naast ons staan, wie ons zijn toevertrouwd. We weten onszelf en deze wereld gedragen door de liefde van God. Die liefde is groter dan ons ongeloof. In die liefde mogen we thuis zijn, die liefde mogen we met vallen en opstaan delen. Dan bloeit de wijngaard op. Dan zitten we aan die lange tafel, we schikken nog even in voor wie later komt. Zo wordt iets van een beloofd land zichtbaar. Waar ieder mens vredig en gelukkig in Gods wijngaard thuis is. Waar het glas wordt geheven en de wijn fonkelt. Lechajim, Op het leven!

Amen.

Nieuwe boeken 

Aan de bibliotheek van De Open Hof, te vinden in de hal van de kerk, zijn recent een drietal boeken toegevoegd. Alle drie zeer de moeite waard.

 

1. 1. “Hoe handel ik eerlijk” door Matthias Olthaar en Paul Schenderling Je hoort regelmatig over allerlei vormen van onrecht bij het maken van producten die we gebruiken. Is het mogelijk goede keuzes te maken?

In dit boek leggen de schrijvers op eenvoudige wijze uit wat er mis gaat in onze economie en welke stappen we samen kunnen zetten om dit te veranderen. Het boek is sterk geínspireerd op het Bijbelboek Jesaja. Het is heel inclusief, laagdrempelig en verbindend geschreven, nl in de vorm van een modern parabel. Lezers kunnen zich identificeren met één of meer personages en kunnen aan de hand daarvan zelf hun eigen koers bepalen. Het boek blijkt niemand onberoerd te laten.

 

2. “Genieten van genoeg” door Martine Vonk .

Veel christenen willen wel duurzamer en eerlijker leven, maar hoe doe je dat concreet in de dagelijkse praktijk?

Martine Vonk merkte dat Jezus prachtige antwoorden geeft op de volgende vragen:

Hoe ga je om met zorgen, met geld en je bezittingen, met de beperkte tijd die je hebt, hoe kijk je naar anderen en naar jezelf? Telkens blijkt dat minder ook meer kan zijn. Genieten van genoeg lijkt een tegenstelling maar in beperking ligt juist vrijheid. Als je niet meer neemt dan genoeg, blijft er meer over voor de ander en de aarde.

Geniet van al het moois dat je mag ontvangen. Geniet van samen delen.

Blijf steeds zoeken naar het mooie en het goede, dat is zoeken naar het koninkrijk van God.

 

3. Leren geloven met Bonhoeffer van Gerard Dekker. 

Nog steeds is er grote belangstelling voor het leven en werk van de Duitse theoloog Dietrich Bonhoeffer. Dat is vooral vanwege de visionaire gedachten die hij in de laatste jaren van zijn leven ontwikkelde – inzichten die betrekking hebben op God, het christelijk geloof en het christelijk leven. In dit boekje brengt Gerard Dekker, emeritus hoogleraar aan de VU en een kenner en bewonderaar van het werk van Bonhoeffer, vijftig teksten bijeen en licht deze toe.

Hij wil meer bekendheid geven aan diens werk en hij wil laten zien hoe inspirerend zijn gedachten zijn voor mensen die in deze tijd oprecht als christen willen leven.

Overdenking ds. Van der Wel zondag 14 maart

Preek n.a.v. Mat 5 en de naakten kleden.

 

Gemeente van Jezus Christus,

Naakten kleden

is iemand zijn identiteit

en waardigheid geven.

(Manu Verhulst)

Deze woorden dichtte de priester Manu Verhulst bij dit schilderij van Pat de Vylder uit zijn reeks over de zeven werken van barmhartigheid. We zien een naakte man, kwetsbaar en mager staat hij daar, vol schaamte. Hij lijkt te willen verdwijnen uit ons blikveld. Naast hem een groene figuur, een engel misschien, een mens, die hem liefdevol een wit kleed omhangt. Wie de man is vertelt het schilderij niet, net zo min als wie de helpende hand biedt

Naakten kleden lijkt me nog iets heel anders dan je oude kleding weggeven aan iemand die het minder heeft dan jij, hoe goed dat natuurlijk ook kan zijn. Het gaat niet om iemand zo snel mogelijk te voorzien van nieuwe kleding, of een passende outfit aan te meten. Kleding zegt  iets over wie je bent, wat je wil uitstralen, iets over je plek in de samenleving. Kleding beschermt en omhult je, geeft je aanzien. We vinden het belangrijk om er mooi, eigenzinnig of bijzonder uit te zien. In sommige levensfases wil je er vooral net zo uitzien als je vrienden. Draag je het liefst een bepaald merk spijkerbroek en loop je op dezelfde sneakers.

Naakten kleden heeft, volgens mij, eerder te maken met het omhullen van kwetsbare mensen met de warme mantel van de liefde. Niet om iemand onzichtbaar te maken, maar juist om die ander tot zijn of haar recht te laten komen.  Naakten kleden gaat over iemand zijn waardigheid geven, zijn naam en identiteit schenken.

Ik moest bij dit werk van barmhartigheid denken aan de serie Klassen die een tijd geleden op tv was. De serie liet kinderen zien op diverse Amsterdamse scholen en maakte ons haarscherp duidelijk dat het er nogal van afhangt waar je wieg staat en hoeveel invloed die plaats heeft voor je toekomst. De documentaire toonde bovenal betrokken mensen en veerkrachtige jongeren. Eén meisje heeft grote indruk op mij gemaakt. Ze heette Anyssa, was slim en verbaal goed toegerust, ze woonde bij haar grootouders en leefde van de voedsel- en kledingbank. En er was een juf die naar haar omzag, die haar net dat onsje meer gaf dan van haar kon worden verwacht. Al zat alles Anyssa tegen, ik kreeg bewondering voor dit taaie kind dat dapper en hartelijk bleef zorgen voor de mensen om haar heen en tegelijkertijd haar eigen spoor probeerde te trekken. Wat had ik haar graag een makkelijkere start in het leven gegund, maar wat was het goed, een juf, een oma en opa, die van haar hielden en ondanks alle beperkingen haar een toekomst wilde geven. Wat was dit kind krachtig en waardig in haar kleren van de kledingbank. Was zij degene die gekleed moest worden of de engel?

We lazen vanmorgen uit Exodus en de bergrede. Praktische aanwijzingen van hoe we kunnen leven en hoe we dit werk van barmhartigheid gestalte zouden kunnen geven. Het mooie van deze aanwijzingen is dat ze net even verder gaan dan gemiddeld. We worden uitgenodigd een stapje meer te zetten dan er van je kan worden verwacht. Om die ander in zijn of haar waarde te laten en volhardend het goede te doen, ook als je daar zelf minder van lijkt te worden. Is dat een naïeve levenshouding? Of zou het deze wereld fundamenteel kunnen veranderen?

Ik begrijp heel goed dat je niet zomaar geld leent aan de eerste de beste die bij je aanbelt en dat banken goed kijken of je kredietwaardig bent. Maar wat als je boodschappen krijgt van je ouders terwijl je leeft van een bijstandsuitkering? Ben je dan opeens een fraudeur geworden?

Ik begrijp dat als je asiel zoekt in ons land, er aan je wordt gevraagd waarom je dat doet. Maar wat als je nu geen paspoort meer hebt en je komt uit een land waar je naam er niet meer toe doet? Wat als je tot op het bot bent uitgekleed onderweg door mensenhandelaren en je gewoon een leven wil voor jezelf en je kinderen?

Ik begrijp dat je ontzettend boos bent als iemand je diep heeft geraakt en je het liefst nog veel harder zou willen uithalen, maar of dat het verschil maakt? Misschien voelt het fijn om de ander met gelijke munt terug te betalen, maar of je daar nu gelukkiger van wordt?

Ik begrijp dat het moeilijk is om kwetsbaar te zijn en je blootgesteld te voelen aan spot en hoon. Dat je dan het liefst een grote dikke trui, een joggingbroek en een dekentje wil om je in te verbergen.

Er is iets vreemds aan de hand met naaktheid in de bijbel. In het scheppingsverhaal loopt de eerste mens zonder schaamte rond. Hij voelt zich in zijn blootje volstrekt vrij tegenover zijn naaste. Onbevangen en zonder schroom leven ze met elkaar. Pas wanneer zij van de boom van de kennis van goed en kwaad hebben gegeten, zien ze van elkaar dat ze naakt zijn en raken ze vervreemd van elkaar. Het meest ontroerende vind ik dan vervolgens dat God zelf kleding voor ze maakt en hen beschermt en koestert en zo een toekomst gunt.

In alle tonen klinkt het voortdurend in de schriften: kwetsbare en arme mensen moeten beschermd worden. Daarom mag je iemands mantel voor de nacht niet afpakken omdat die mantel voor armen ook tegelijkertijd hun deken is waarmee ze zich beschermen in de koude nacht. Je kunt honderd keer in je recht staan en die mantel als onderpand mogen hebben, maar als de nacht valt zorg je dat de ander beschermd is.

Naakt word je geboren en uiteindelijk sterf je ook naakt. Van Jezus wordt verteld dat ze zijn kleren afnemen voor hij gekruisigd wordt. Volstrekt weerloos hangt hij daar, niets en niemand is er om hem te beschermen. Ik vind dat zo’n eenzaam en pijnlijk beeld. Hij lijkt zowaar op de man die Vylder schildert. Waar is God? Waarom slaat hij geen mantel van liefde om deze mens heen? Of is het misschien nog heel anders, zien we hier wie God is, in alle weerloosheid en kwetsbaarheid nabij tot het bittere eind? Dicht bij al die mensen die op wat voor plek dan ook kwetsbaar, weerloos en eenzaam zijn? En is dat beeld een oproep voor ons om die kwetsbare mens te kleden, te verwarmen, zijn waardigheid terug te geven, een mantel van liefde om te slaan?

De naakten kleden…is Anyssa een kans geven in het onderwijs, is haar noemen bij haar naam, haar kracht en waardigheid zien en versterken.

De naakten kleden… is de vluchteling noemen bij zijn naam. Hem de kans geven een waardig leven te leiden.

De naakten kleden…is de angstige vrouw onder het dekentje op de bank uitnodigen voor de thee en luisteren naar haar verhaal. Waarom verberg je je zo?

De naakten kleden…is dat mooie pak dat je niet meer draagt inleveren bij dress4success om zo iemand met een minimuminkomen een representatief uiterlijk te geven bij die o zo belangrijke sollicitatie.

De naakten kleden, is je realiseren dat je een volgeling bent van de Messias, die weerloos en naakt een beroep op ons doet. Waar ben jij? Waar sta jij voor? Wil jij de mantel der liefde om mijn schouders leggen?

 

‘God, hoe graag zou ik weer komen’

Een gedicht van ds. A.F. Troost, te zingen op de wijs van psalm 42

 

God, hoe graag zou ik weer komen

waar uw kerk één lofzang is –

nu nog ver, om van te dromen,

harten boordevol gemis.

Ooit was alles zo gewoon:

fluitspel, paaskaars, orgeltoon,

stemmen, stilte, al die mensen –

kan men zich iets mooiers wensen?

 

God, hoe graag zou ik weer zingen

juist nu ik niet zingen mag!

Waar, waar zijn nu al die dingen

die ik liefhad, zó graag zag:

bidden, danken in uw huis

aan uw tafel, rond het kruis

zwijgen, spreken, lachen, huilen –

bij U rusten, bij U schuilen…

 

God, hoe graag… Laat ons weer komen

dit of anders volgend jaar,

laat ons bloeien als de bomen –

onze dromen, maak ze waar!

Laat ons weer vol vreugde zien,

wie weet binnenkort misschien,

wat wij nu zo vurig hopen:

wagenwijd uw deuren open

 

Deze tekst van Ds. Troost spreekt mij aan. Bijna het hele jaar rond zijn we nu en net als vorig jaar op weg naar Pasen. We zitten nog steeds in een lockdown en we ervaren wat het betekent om niet samen te kunnen komen, om niet te zingen in onze kerken. Soms zijn er voorzangers in mijn kerk, want in mijn eentje achter de computer zing ik soms mee, maar meestal kijk ik toe en lees de woorden mee. Misschien is dit wel mijn vasten. Net als u/ jullie mis ik het samen komen en het samen vieren in onze kerk. Ik ben een mens van de ontmoetingen en ook van het gezamenlijk vieren. Gelukkig heb ik als geestelijk verzorger in De Blije Borgh tal van ontroerende ontmoetingen met ouderen, collega’s, zorgmedewerkers, waarin we soms ook gezamenlijk kunnen uitspreken dat die Ene erbij is en ons niet in de steek laat. We zetten samen de schouders eronder. Ook toen er zo’n grote corona uitbraak was in het verpleeghuis. Ik werk dus niet thuis dag in dag uit, zoals vele anderen, want als geestelijk verzorger behoor ik tot de vitale beroepen en heb ik inmiddels de twee vaccins ontvangen. Maar vele mensen moeten wachten op dat vaccin. Dat wachten duurt voor u en jullie wellicht te lang. Want ook de jongeren snakken naar ontmoetingen met elkaar. Toch hoop ik met u dat er weer een tijd komt dat we elkaar kunnen ontmoeten en  dat we met Pasen uit volle borst kunnen zingen:  U zij de glorie, opgestane Heer, U zij de victorie nu en immer meer. Uit een blinkend stromen daalde d’engel af, heeft de steen genomen van ‘t verwonnen graf.

Ik wens u nog een goede 40 dagen tijd toe.